سنگ فیروزه

تاریخچه سنگ فیروزه:

سنگ فیروزه سنگ آرزوهای تمام پادشاهان ممالک از زمان کورش و داریوش کبیر اولین پادشاهان ایران زمین که به عنوان هدیه از طرف آن ها به تمام سلاطین داده می شد. کشور ترکیه که این سنگ را به نام خودشان می دانند که به لقب ترگرمی گویند. چون برای اولین بار از ترکیه به کشورهای اروپایی صادر شد. در کشور ایتالیا گران قیمت ترین جواهرات خود از فیروزه آبی و صاف استفاده می نمایند. به نام گوهر آبی در ایتالیا مطرح می باشد. و در توصیف آخر فیروزه مظهر زیبایی افتخار مهر و محبت و دوستی پاداش و در یک نگاه رنگ جهان هستی می باشد.

سنگ فیروزه در ایران فیروزه علاوه بر نیشابور در جنوب مشهد، شمال شرق کرمان، شمال شرق شهر بابک، در تفت نردیک یزد و در قلعه وزیری نزدیک بصیران و بیرجند وجود دارد.

در بسیاری از فرهنگهای قدیم و جدید ، از سنگ فیروزه به عنوان سنگی مقدس و طلسم خوشبختی و خوش شانسی یاد شده است . صنایع دستی ساخته شده از سنگ فیروزه نیز که در طی کاوشهای باستانشاسی در کشور مصر ، در مقبره هایی مربوط به سه هزار سال پیش از میلاد مسیح یافت شده است ، قدیمی ترین گواه بر این مطلب است و نشان می دهد که مصریان باستان ، سنگ فیروزه را گوهری معنوی و مقدس می دانستند .  پادشاهان ایران باستان ، از گوهرهای آبی آسمانی مانند فیروزه ، برای تزئینات دست و گردن استفاده می کردند و براین باور بودند که این گوهر خوش رنگ آنها را در برابر مرگ غیر طبیعی یا به قولی ، «اجل معلق » محافظت خواهد کرد از این رو تغییر رنگ گوهرهای به کار رفته در گردن بندها و دستبندهای آنها ، خوش یمن نبوده و علامت خطری برای شخص استفاده کننده از آن به شما می رفت ، اما امروزه بر کسی پوشیده نیست که عواملی همچون نور٬ مواد آرایشی ، گرد و غبار و چربی و میزان pH پوست و برخی عوامل شیمیایی دیگر ، باعث تغییر رنگ فیروزه می شوند که هیچ کدام از آنها نیز زنگ خطری برای استفاده کننده از این سنگ قیمتی و زیبا نیست.

فیروزه در نزد قدیمیان ، گاهی اوقات نشانگر قدرت ، ثروت و مسئولیت مهم استفاده کنندگان آن بوده است . یکی از فلاسفه قدیم ایران(قزوینی) نوشته است که پوشیدن و استفاده از فیروزه در تزئینات دست و نیز استفاده از آن در مهر کردن نامه ها باعث می شود که شخص استفاده کننده هرگز فقیر نشود.استفاده از نگین فیروزه همراه با رشته هایی از مروارید در تزئین عمامه ها به منظور حفاظت از شخص و مصونیت از چشم زخم و همچنین آرایش دادن خنجرها و زین اسبان و شتران با این سنگ به منظور طلسم یکی دیگر از رسم ها و کاربردهای متداول این گوهر آسمانی در نزد پیشینیان بوده است . فیروزه در طی جنگهای صلیبی به اروپا راه یافت و از آن زمان با نام Turquios یعنی سنگ ترکی در میان انگلیسی زبانان شناخته شده . ساکنان قدیمی نواحی جنوب مرکز و شمال آمریکا نیز در دیر باز فیروزه را می شناختند و به خاطر رنگ و ویژگیهای خاص این گوهر از آن لذت می بردند. آنها در تزئین ماسکهای مراسم مذهبی خود از تکه های فیروزه استفاده می کردند . گروهی از بومیان شمال آمریکا حتی امروزه نیز بطور انحصاری جواهرات گرانقیمت و خاصی را که دارای ارزش تجاری بالایی هستند تولید می کنند. این جواهرات ترکیبی از فیروزه و نقره هستند و به میزان بسیار محدود و کم تولید می شوند. بومیان یاد شده بر این باورند که رنگ آبی فیروزه به کار رفته در این جواهرات می تواند ارتباط مستقیمی میان آسمان و دریاها برقرار کند.تبتی ها نیز در ماسم مذهبی خود از این گوهر استفاده میکنند. از دیگر باورهای قدیمی این است که فیروزه می تواند سوار کاران را از خطر افتادن از روی اسب محافظت نماید. جالب اینجاست که بسیاری از کارکنان خطوط هوایی و هوانوردان امروزی نیز به پیروی از این باور قدیمی یک تکه فیروزه را به عنوان سنگ خوش شناسی همیشه همراه خود دارند.

فیروزه بر اساس یک باور جهانی سنگ ماه دسامبر یا آذرماه بوده واستفاده ازآن رابرای متولدین این ماه خوش یمن٬وباعث خوش شناسی میدانند. همچنین استفاده ازاین گوهر در روز چهار شنبه نیز توصیه شده است. اروپاییان از حلقه های ساخته شده از فیروزه به عنوان هدیه فراموش نشدنی استفاده می کنند.

پیدایش نام:

Turquoise کلمه ایست فرانسوی به معنای ترکیه٬  زیرافیروزه از راه ترکیه وارد اروپا شده است.

خواص فیروزه:

فرمول شیمیایی: آلومینو فسفات آبدار مس

رنگ : آبی، آبی مایل به سبز

سیستم تبلور : تری‌کلینیک

ضریب شکست : ۱٫۶۱-۱٫۶۵

سختی : ۶

نوع شکست : ( conchoidal صدفی)

کلیواژ : ندارد

میزان شفافیت : شفاف

وزن مخصوص: ۲٫۶۰ – ۲٫۸۰

انحلال فیروزه: در HCL

انواع مرغوب فیروزه ایران از نظر رنگ، نقش و کیفیت :

۱-فیروزه عجمی

۲- فیروزه شجری

مشخصات فیروزه مرغوب:

فیروزه مرغوب ‌دارای رنگ آبی سیر، جلای چینی و سختی بالا می باشد. افزایش رنگ سبز ٬ پریدگی رنگ و وجود ناخالصی عواملی هستند که باعث کاهش کیفیت فیروزه می شوند.

معدن فیروزه نیشابور:

تنها معدن فیروزه ایران با ذخیره ۹ هزار تن و ظرفیت تولید سالانه ۱۹ تن در ۵۵ کیلومتری شما لغربی نیشابور در جاده قدیم سبزوار و در روستای «معدن» قرار دارد به طور تقریبی از هر تن سنگ فیروزه خام این معدن ۸ تا ۱۰ کیلوگرم فیروزه حاصل می گردد.

شهرفیروزه : شهر بزغان

فیروزه سبز قوچانی:

به بلورهای کریزوکولا، در اصطلاح نگین‌تراشان گفته می شود. کریزوکولا نوعی سیلیکات مس آبدار که در برخی موارد همراه با فیروزه یافت شده و از لحاظ خصوصیات ظاهری تا حدودی مشابه آن است.

علت رنگ آبی وسبز درفیروزه:

فیروزه یک فسفات آلومینیوم با سختی حدود ۶ می باشد. با این حال به طور قابل ملاحظه ای از کوارتز نرمتر است این کانی به طور طبیعی در طیف وسیعی از رنگها٬ از آبی آسمانی روشن تا سبز خاکستری یافت می شود. فیروزه با رنگ آبی خوشرنگ بهترین کیفیت راداراست وبسیار کمیاب میباشد ودر حالیکه رنگ سبز یا آبی کمرنگ که از ارزش کمی برخوردار می باشد فراوانی بیشتری دارد. رنگ آبی فیروزه به خاطر وجود عنصر مس و رنگ سبز از عناصر آهن (Fe) یا کرم( Cr) بوجود می آید.

چگونگی به وجودآمدن فیروزه:

یک مینرال ثانویه درزونهای آلتراسیون در ذخایر جایگزین هیدروترمالی.

فیروزه در مکانهایی بوجود می آید که میزان مس موجود در منطقه به میزان بالایی باشد بر اثر تاثیر محلولهای سطحی مس دار بر روی سنگهای غنی از Al2O3 و غنی از فسفر ( فسفر بصورت آپاتیت در درون سنگهای آذرین وجود دارد ) . فیروزه بوجوی می آید گاهی نیز بر اثر تاثیر محلولهای سطحی مس دار٬ بر روی فسیلهای استخوانی جانوران فیروزه به وجود می آید.

کانیهای پاراژنز:کوارتز٬ کالکوپیریت ٬ پیریت ٬آپاتیت

آنچه در اغلب فیروزه ها عمومیت دارد وجود رگه یا رگچه هایی سیاه یا قهوه ای رنگ برجسته است که مربوط به سنگ مادر تشکیل دهند فیروزه می باشد.

این رگه ها گاه در طرحهای منظم و غیر منظم شکل می گیرند که در چنین حالتی به آن شبکه عنکبوتی (Spider web) و در اصطلاح بازار ایران به آن فیروزه شجری می گویند. اگر این طرح منظم و زیبا باشد باعث افزایش ارزش فیروزه خواهد شد در حالیکه اگر این شبکه نامنظم و به صورت نقطه و لکه ای باشد از ارزش فیروزه خواهد کاست.

کشورهای صادرکننده فیروزه:

ایران ، آمریکا، مصر ،افغانستان ( Iran | USA | Egypt | Afghanistan)

انواع معادن فیروزه در ایران:

معدن فیروزه نیشابور- معدن فیروزه باغو – فیروزه عبدالله گیو- اندیس فیروزه آقایه

راههای افزایش عمر فیروزه:

۱-مرحله به سازیtreatment شامل واکس زدن

۲- عدم شستشو با مواد شوینده والکل

۳- عدم تماس با پوست چرب و مواد آرایشی

۴- در معرض نور و گرد و غبار قرار نگیرد.

۵ – تمیز کردن فیروزه هر چند یک بار تنهابا یک پارچه نرم و تمیزوکمی مرطوب.

 

تراش سنگ‌های معدن فیروزه با کیفیت متوسط تا پایین:در مشهد – سنتی

تراش سنگ‌های معدن فیروزه با کیفیت بالا و یا اندازه‌های (تراش استاندارد):

درمالزی و تایلند-حرفه ایی

انواع تراش فیروزه:

فیروزه به ندرت به صورت تراش دار می باشد اکثرا بصورت برش کبوچان (Cabuchan) است همچنین برش بید یا دانه تسبیحی (Bead) و برش فانتزی (Fancy) نیز کانی فیروزه برش داده می شود.

فیروزه در زبانهای گوناگون :

زمان داریوش: اخشائین ، مورد استفاده: تزئین کاخها
در دوره ساسانی : پرنک، پروجک یا پیزوزاگ، مورد استفاده : تهیه انگشتر و گوشواره و ظروف درباری
در میان اروپائیان: توراکواز به معنای سنگ ترکی. علت این نامگذاری حمل فیروزه ایران از طریق ترکیه به مصردر زمانهای قبل بوده است.

قدیمی‌ترین معادن فیروزه:

در سرابیت الخادم در شبه جزیره سینا واقع بوده که زمان آن به ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد باز می‌گردد و بدون شک فیروزه‌های گردنبند ملکه زر ( Queenzer ) ملکه سلسله اول مصر ، از این مکان فراهم شده است.