کسب و کار در رکود صنعت سنگ

کشور ایران به دلیل سوابق تاریخی چند هزار ساله در استفاده از سنگ طبیعی از یک سوی، و دارا بودن منابع بسیار غنی از معادن سنگ­های ساختمانی و تزئینی به دلیل موقعیت جغرافیایی و زمین­ شناسی آن از سوی دیگر، واجد مزیت­های عمده­ ای در این صنعت می­ باشد. مواد اولیه نسبتاً فراوان، انرژی ارزان، تا حدودی مزیت نیروی انسانی تقریباً ماهر و از همه مهم­تر بازار مصرف داخلی بسیار قوی و گسترده، از جمله مزیت­هایی بوده که با وجود عدم برنامه­ ریزی­های اصولی در گذشته و حتی اکنون، باز هم جایگاه این صنعت در داخل و خارج از کشور ایران، درخور توجه و تأمل می­باشد. قبل از آن که به بحث بحران اقتصادی اخیر و اثرات آن بر صنعت سنگ ساختمانی و راهکارهای مؤثر در این رابطه بپردازیم، ابتدا با بیان خلاصه ­ای از وضعیت امروز این صنعت، دیدگاه روشن­ تری ارائه می کنیم:

الف – تولید:

ایران با استخراج و تولید حدود یازده میلیون تن سنگ خام در انواع مختلف از قبیل تراورتن، مرمریت، چینی و کریستال، مرمر وگرانیت، جایگاه سوم جهان را پس از کشورهای چین و هند به خود اختصاص داده است. دراین بخش کشورهای ایتالیا و ترکیه در ردیف­های بعدی قرار دارند.

ب – فرآوری :

میزان تقریبی شش هزار و پانصد واحد کوچک و بزرگ سنگبری با ظرفیت بیش از ۱۸۰ میلیون مترمربع تولید سالانه، توان بالایی را در این صنعت ایجاد نموده است. البته در حال حاضر تولید بالفعل به دلایل مختلف، حدود ۸۰ میلیون مترمربع در سال می­ باشد و به عبارتی بیش از نیمی از ظرفیت این واحدها خالی است که خود یکی از عوامل بالا بودن قیمت تمام شده سنگ در ایران می­باشد.

ج – بازرگانی خارجی و صادرات :

مجموع صادرات سنگ ایران در سال ۱۳۹۳ بالغ بر ۱۸۰ میلیون دلار بوده است. از این میزان، مبلغ ۹۰ میلیون دلار به صادرات انواع سنگ خام و ۹۰ میلیون دلار نیز به صادرات سنگ فرآوری شده اختصاص دارد. از نظر وزنی، صادرات سنگ­های خام طی این مدت ۴۵۴ هزار تن به ارزش واحد ۲۰۰ دلار و صادرات سنگ­های فرآوری شده ۲۶۰ هزار تن به ارزش واحد ۳۵۰ دلار بالغ می­گردد.

بازارهای عمده هدف صادرات سنگ خام عبارت‌اند از :

• چین 78 درصد
• هندوستان 7.5 درصد
• ایتالیا 3.1 درصد
• و چهل کشور دیگر مجموعاً 15 درصد

بازارهای عمده هدف صادرات سنگ فرآوری شده عبارت‌اند از:

• عراق 29.4 درصد
• آذربایجان 15 درصد
• ترکمنستان 12.6 درصد
• ترکیه 10.1 درصد
• امارات 7.7 درصد
• قزاقستان 5.2 درصد
• و 54 کشور دیگر مجموعاً 20 درصد

با این میزان صادرات، رتبه جهانی ایران ۱۴ می‌باشد که با توجه به رتبه تولید، متأسفانه جایگاه شایسته و مناسبی را در اختیار نداریم.

 

 

د – میزان اشتغال :

حدود یکصدو شصت هزار نفر به طور مستقیم در بخش­های مختلف این صنعت، از جمله معدن، فرآوری، بازرگانی و حمل و نقل مشغول به کار هستند که از این نظر جایگاه بالایی را در میان صنایع دیگر داخلی به خود اختصاص داده است.

فرصتها و تهدیدها، فراروی صنعت سنگ ساختمانی

الف- فرصت‌ها

۱) مواد اولیه:

مهم­ترین مزیت این صنعت، سنگ خام است. ارزش و قیمت این ماده معدنی در داخل کشور، فاصله معناداری با بهای جهانی آن دارد که البته دلیل افزون بودن حجم صادرات سنگ خام نسبت به سنگ­های کارشده همین مورد می­باشد.

۲) انرژی :

با وجودی که سهم انرژی در بهای تولید شده سنگ قابل توجه نیست اما به دلیل سهم بالای هزینه­ های حمل و نقل در بهای تمام شده محصول، انرژی ارزان نیز از دیگر مزایای این صنعت تلقی می گردد.

۳) نیروی انسانی:

در وهله اول ممکن است نیروی انسانی نیز از مزیت­های این صنعت محسوب شود اما متأسفانه ما در این مورد با وجود بهره­ وری پایین، در مقایسه با دیگر کشورهای رقیب مانند هند، چین، ترکیه و حتی ایتالیا و اسپانیا به دلیل استفاده از روش­های نوین تولید، فاقد مزیت قابل توجهی می­ باشیم اما پتانسیل بالقوه­ ای در این حیطه وجود دارد.

4) سرمایه:

تسهیلات بانکی، زیرساخت­های تولید، جاده و امکانات حمل و نقل، از موارد دیگری هستند که متأسفانه باعث شده اند تا در مقایسه با کشورهای مطرح این صنعت  فاقد مزیت رقابتی باشیم.

5) بازار مصرف داخلی :

ترکیب جمعیت جوان کشور ایران و نیاز روز افزون و توأم با رشد در بخش مسکن از یک سو و حجم بالای فعالیت­های عمرانی به خصوص دولتی از سوی دیگر، موجب افزایش ساخت و ساز و بالطبع ارتقای مصرف و تقاضا می­گردد لذا در طی سال های پس از انقلاب، همواره بازارقوی و رو به رشدی در اختیار تولید و عرضه کنندگان سنگ قرار داشته است.

ب – تهدیدهای فرآروی صنعت سنگ ساختمانی

۱) کاهش تقاضا ناشی از کاهش ساخت و ساز چه در زمینه مسکن و همچنین فعالیت­های عمرانی.

۲) ورود کالاهای جایگزین مانند کاشی، سرامیک، موزائیک، انواع کف­پوش­های مصنوعی، انواع سنگ­های مصنوعی، شیشه، آجر و آلومینیم (در بخش نمای خارجی)

۳) آزادسازی واردات سنگ از سال ۱۳۸۲ (اواخر ۱۳۸۱) و روند رو به رشد آن به دلیل سهولت واردات نسبت به تولید، تنوع طلبی مشتریان و ورود کالاهای جدید و متفاوت با سنگ­های طبیعی معمولی و متداول موجود در بازار.

۴) بهای تمام شده بالاتر نسبت به رقبای اصلی این صنعت.

بررسی اثرات بحران جهانی اقتصاد در صنعت سنگ ساختمانی

بحران اقتصادی در سال ۲۰۰۹ از بخش مسکن در کشور آمریکا شروع گردید و به تدریج به قسمت­های دیگر و کشورهای مختلف تسری یافت. آمریکا به عنوان بزرگ­ترین وارد کننده سنگ دنیا به واسطه شرایط پیش آمده ناشی از بحران مسکن، تقاضای خود را به شدت کاهش داد. ادامه این امر موجب کاهش تقاضا در بسیاری از کشورهای دیگر خریدار سنگ شد. کشورهای ژاپن، کره جنوبی، آلمان و … دیگر وارد کنندگان عمده این کالا نیز تقاضای خود را بسیار کاهش دادند و لذا صادرکنندگان جهت فروش تولیدات خود به دو روش اقدام نمودند:

۱. کاهش قیمت‌ها 2. یافتن و نفوذ در بازارهای جدید

۱- استراتژی کاهش قیمت‌ها :

بهای انواع سنگ­های گرانیت تولیدی کشورهای چین و هند، پس از بروز بحران ۲۰ تا ۲۵ درصد کاهش یافت. کشور ترکیه به عنوان اولین و بزرگ‌ترین صادرکننده انواع سنگ­های نرم مانند تراورتن و مرمریت به کشور آمریکا نیز تا حدود ۳۰ درصد بهای صادراتی سنگ­های خود را تعدیل نمود. البته اجرای این سیاست در کشورهای صادرکننده، موجب حذف برخی از تولیدکنندگان نیز گردید.

موجودی بالای انبارهای عمده فروشان در کشورهای خریدار و کاهش فروش آن‌ها از یک طرف و مشکلات بانک­ها در عدم اجرای تعهدات گشایش کنندگان اعتبارات اسنادی مدت­ دار نیز از طرف دیگر، موجب افزایش فشارهای مضاعفی به تولید و صادرکنندگان شده که روند کاهش قیمت­ها را شدت بخشید.

۲- یافتن بازارهای جدید :

صنایع سنگ توفیق تولید کننده ی انواع سنگ

به دلیل کاهش تقاضا در بازارهای عمده خریدار سنگ، تولیدکنندگان درصدد یافتن بازارهای سنگ جدیدی برای عرضه تولیدات خود برآمدند. صادرکنندگان عمده مانند چین، هند، ترکیه، اسپانیا با توجه به تولید بالای خود، کشورهایی را که تا حدودی از بحران مصون مانده و یا تبعات آن هنوز بر آن‌ها تأثیر نگذاشته بود، هدف قرار دادند.

افزایش دویست درصدی واردات سنگ­های کار شده ایران در سال ۱۳۸۷، خود مؤید این امر می­باشد. بازارهای کشورهای آسیای میانه، حاشیه خلیج فارس و برخی از کشورهای آفریقایی مانند الجزایر که از رشد اقتصادی مطلوبی در طی چند سال اخیر برخوردار بودند، اهداف دیگر این کشورها به شمار می­ آمدند.

البته در این رابطه کشور چین از سیاست­های دیگری مانند دامپینگ در برخی زمینه­ ها نیز استفاده نمود. در مجموع این کشورها عرصه را بر تولیدات صادراتی ایران تنگ­ تر نموده و بازارهای سنتی و به نسبت امن کشور ما نیز مانند کویت، دستخوش تهدید رقیبان قوی قرار گرفت.

فرصت­ها و تهدیدها، در فرآروی صنعت سنگ

با گذشت چند سال از شروع رسمی بحران جهانی اقتصاد، آثار و تبعات آن در کشور ما نیز مشاهده شد. کاهش ساخت و ساز در بخش مسکن و کاهش فعالیت­های عمرانی به دلیل سقوط قیمت نفت و کاهش درآمدهای نفتی و صادراتی ایران، موجبات کاهش تقاضای سنگ ساختمانی در بازار شد.

در بخش صادرات نیز افزایش رقابت در سطح جهان و کاهش قیمت­های بین­ المللی سنگ، ورود رقبا به بازارهای سنتی و عمده کشور ما مانند کشورهای آسیای میانه و حاشیه خلیج فارس موجب گردید تا صادرات سنگ کار شده ایران نتواند از رشد مطلوبی متناسب با ظرفیت تولید خود برخوردار گردد.

در بخش سنگ خام، با توجه به خرید بیش از ۹۰ درصد از صادرات ایران توسط کشورهای چین و ایتالیا، به دلیل کاهش تقاضا در بازار، این کشورها نیز میزان خرید خود را کاهش دادند. وابستگی تقریباً کامل ایران در این بخش به کشور چین، موجب گردیده تا کاملاً تحت تأثیر سیاست­های این کشور در صادرات سنگ خام قرار داشته باشد. در قسمت صادرات سنگ­های فرآوری شده  نیز بازاریابی سنگ ضعیفی داشته ایم.

وجود تورم داخلی ۲۰ تا ۲۵ درصد درسالهای ۸۸ الی ۹۳ و در نتیجه افزایش بهای تمام شده تولیدات داخلی، موجب گردیده تا مزیت قیمتی در برخی از اقلام سنگ­های صادراتی ایران نیز کاهش یابد و به تدریج رقبا جایگزین کشور ما گردند، تداوم این دو عامل قطعاً موجب از دست دادن بازارهای صادراتی موجود نیز خواهد گردید.

بررسی استراتژی­های مناسب با شرایط امروز

این استراتژی­ ها در مواردی جهت بازارهایداخلی و خارجی مشترک بوده اما در برخی قسمت­ها، تفاوت­هایی نیز وجود دارد که به موارد کلیدی آن‌ها اشاره می­گردد

الف) بازارهای داخلی :

این بخش از بازار با توجه به جذب بیش از ۹۰٪ از تولیدات سنگ کشور بسیار مهم می باشد. نکته ای که بایستی به آن توجه داشت اختلاف زمانی دوره رونق و رکود بخش ساخت و ساز با این صنعت می باشد.

سنگ در ساختمان­ها و پروژه ­های عمرانی از کالاهایی است که معمولاً در اواخر زمان انجام پروژه ­ها مصرف می­شود لذا اثرات بحران کاهش تقاضای سنگ در فاصله زمانی ۶ ماهه تا یک ساله، از زمان شروع رکود ساخت و ساز اتفاق می­ افتد و بالطبع رونق در فعالیت­های ساختمانی نیز با فاصله­ ای در همین حدود به صنعت سنگ خواهد رسید. لذا با توجه به شروع رکود در صنعت سنگ، در صورتی که همین زمان نیز با اعمال سیاست­هایی موجبات افزایش ساخت و ساز فراهم گردد، بین ۶ ماه الی یک سال رکود در این صنعت ادامه خواهد داشت. اعمال سیاست­هایی که بتواند در خلال این مدت تا حدی در افزایش تقاضا مؤثر گردد، بازارهای جدید مصرف داخلی مانند استفاده بیشتر سنگ در فضاهای عمومی مانند پارک­ها و پیاده­ روها خواهد بود. فشار مضاعف ورود کالاهای جایگزین و ارزان در بخش­های مصرفی ساختمان­ها نیز اینرکود را بیشتر دامن زده است لذا در رقابت قیمتی به دلیل بالا بودن هزینه عوامل تولید، تنها راه حل افزایش بهره ­وری می­باشد.

کاهش هزینه ­های غیرضروری تولید، صرفه ­جویی در مصرف انرژی با تغییر برخی از روش­های تولید، افزایش راندمان مفید از یک واحد مواد خام؛ از سیاست­های مؤثر درجهت کاهش بهای تمام شده می­باشند.

بازده تولید از هر تن سنگ خام با ضخامت ۲ سانتی متر در استانداردهای جهانی، تولید ۱۳ الی ۱۶ مترمربع می­باشد. تا چند سال قبل این میزان در ایران ۷ مترمربع و درحال حاضر ۱۰ مترمربع می­باشد. حال اگر این میزان به ۱۴ مترمربع افزایش یابد که البته دور از دسترس نیست، با توجه به سهم عمده قیمت سنگ خام در بهای تمام شده سنگ کار شده به میزان ۳۰ الی ۷۰ درصد و با توجه به نوع سنگ، موجبات کاهش قیمتی بین ۱۲٪ الی ۳۰٪ را فراهم می­ نماید که با توجه به قیمت­های پایین­ تر سنگ خام نسبت به رقبا، می­تواند قدرت رقابت و چانه­ زنی ما را در کشورهای خریدار به میزان زیادی افزایش دهد.

ب) بازارهای بین‌المللی :

عوامل زیر می‌توانند در ارتقاء و یا حداقل حفظ سهم ما از بازارهای جهانی مؤثر باشند:

۱. اصلاح و بهبود روش­های تولید و در نتیجه کاهش بهای تمام شده.

۲. ارتقای کیفی تولیدات و رعایت استانداردهای مرسوم بازارهای بین المللی.

۳. حضور هدفمند در بازارهای مصرف از طریق ایجاد و توسعه شرکت­های صادراتی.

۴. حفظ بازارهای موجود با ارائه مشوق­های جدید به مشتریان قدیمی.

۵. استفاده از مزیت ارتباطات سیاسی جهت ورود و یافتن بازارهای جدید.

استراتژی­ مناسب در دوران رکود بازار سنگ

صنایع سنگ توفیق تولید کننده ی انواع سنگ

تراورتن

تراورتن دره بخاری

تراورتن شکلاتی

تراورتن حاجی آباد

در زمان رونق، هر تولیدکننده­ ای به فراخور توانایی خود سهمی از بازار را در اختیار دارد اما در زمان بحران و تشدید رقابت و کاهش تقاضا، جهت تداوم حضور در بازار، موارد دیگری بایستی مدنظر قرار گیرد برخی از این موارد عبارت‌اند از :

* ایجاد برند:

در کالاهای عمومی مانند سنگ به استثنای موارد خاص، کالا را نمی­توان برند نمود لذا بایستی درخصوص برند نمودن بنگاه تلاش نماییم. یک برند خوب یک شبه ایجاد نمی­ شود بلکه این امر بایستی به عنوان یک اصل کلی از ابتدای تأسیس بنگاه و یا از زمان تجدید ساختار و تحول در بنگاه، مدنظر قرار گیرد. این موارد از فاکتورهایی هستند که در صورت تداوم در عمل به آن‌ها، موجبات خوش ­نامی بنگاه را فراهم نموده و در کنار تبلیغات مناسب، به تدریج یک نام و نشان قابل اطمینان از شرکت را به ارمغان خواهد آورد:

• تداوم در عرصه کالاهای باکیفیت.
• ارائه قیمت مناسب و با کیفیت که خریدار احساس نماید، رضایت بیشتری نسبت به خرید کالای رقیب به دست آورده
• مشتری مداری : حفظ مشتریان قدیمی، بررسی و موشکافی درخصوص مشتریان ناراضی احتمالی و جلب رضایت آن‌ها.
• اعمال سیاست حل مشکل مشتری: صرفاً نبایستی به فروش کالا اکتفا نمود بلکه بایستی نیازهای جانبی و البته مرتبط با نوع کالای مشتری را مدنظر قرار داده و برآورده نماییم.
• ارائه سرویس­ها و خدمات جانبی.

* استراتژی متمایز:

این سیاست می­ تواند موجب حفظ و ارتقای سهم بازار گردد. ارائه یک کالای خاص و تا حدودی منحصربه ­فرد و یا تولید یک کالای مشابه اما با ویژگی­های اضافی. ارائه خدمات جانبی و پس از فروش، مانند گارانتی محصولات که در این صنعت تاکنون مرسوم نبوده است؛ می­تواند به نوعی ایجاد تمایز در میان رقبا را فراهم سازد.

* اتخاذ روش­های جدید و مناسب فروش تولیدات:

سنگ کالایی تزیینی و به نسبت غیرضروری است لذا جنبه احساسی خریداران بر جنبه منطقی آن‌ها در تصمیم بر خرید غلبه دارد. اثر مثبت یک فروشنده خوب و یک فضای کاری مناسب، بسیار می­تواند تأثیرگذار باشد. یک بازاریاب سنگ خوب بایستی دارای اطلاعات کافی در خصوص انواع سنگ، مبدأ جغرافیایی آن‌ها و از همه مهم‌تر کاربردهای مصرف انواع مختلف سنگ در فضاهای گوناگون باشد.

* رهبری قیمت تمام شده :

این مورد بستگی زیادی به ساختار بنگاه، توانایی­های تولید، ظرفیت تولید، قدرت کافی در تأمین مواد اولیه و ابزار تولید و همچنین برخورداری از نقدینگی کافی جهت هزینه ­های جاری تولید دارد. درصورتی که تولید کننده از برند شناخته شده ­ای برخوردار بوده و به عنوان یک تولیدکننده کیفی شناخته شود، می­تواند در تولید یک یا دو نوع سنگ که جنبه مصرف عمومی­ تری دارند، رهبری قیمت را داشته باشد و علاوه بر جذب بخشی از بازار که خریدار تولیدات ارزان هستند، موجبات جلب توجه و اطمینان دیگر مشتریان را فراهم کند.

استراتژی­های مؤثر در بازار سنگ خارجی 

با وجودی که بسیاری از موارد ذکر شده جهت بازارهای داخلی، در صادرات نیز مصداق و کاربرد دارند اما موارد دیگری نیز می­تواند موجبات موفقیت یک صادرکننده سنگ را فراهم سازد:

۱. انتخاب بخش کوچکی از بازار هدف با توجه به توانایی و تخصص بنگاه در تولید یک محصول خاص و ارائه محصولی مناسب در این بخش.

انتخاب این استراتژی چند مزیت دارد:

الف – رقبای اصلی و بزرگ را کمتر تحریک نموده و منجر به عکس ­العمل نمی ­نماید.

ب – انتخاب این بخش موجب می­ گردد تا از نوسانات تقاضا کمتر تأثیر پذیرد.

ج – خریداران این بخش با توجه به نوع کالای تولیدی (سنگ) بایستی از دهک­های اقتصادی بالای جامعه هدف باشند. این بخش از جامعه در هر کشوری معمولاً میزان مصرف خود را حفظ نموده و کمتر تحت تأثیر بحران­های اقتصادی قرار می­گیرند.

۲. استراتژی تمایز : ارائه کالای ویژه با مشخصات ویژه جهت مشتریان ویژه.

به طور معمولی خریداران سنگ­های تزیینی گران قیمت، بخشی از جامعه هدف ما هستند که به قیمت کمتر حساس بوده و بیشتر طالب داشتن کالایی منحصر به فرد و یا کمیاب هستند تا از طریق خرید آن بتوانند موقعیت اجتماعی خود را بیشتر ظاهر سازند.

۳. اجرای تبلیغات هدفمند : با توجه به جامعه هدف، نوع تبلیغات بایستی دارای ویژگی­های خاص این گونه خریداران باشد. تبلیغاتی درخصوص متمایز بودن خریداران این کالا از دیگران، از زمره این سیاست­ها می ­باشد مانند تبلیغات ساعت­های گران‌قیمت رولکس.

۴. گسترش ویژگی­های محصول : یافتن ویژگی­های ناشناخته سنگ­های طبیعی و تمرکز بر آن‌ها. برخی از سنگ­های طبیعی خواص درمانی دارند استفاده از سنگ­های مرمر در اماکن مذهبی آرامش خاصی را به بینندگان القاء می­نماید. معمولاً در این اماکن قیمت عامل چندان مهمی در انتخاب نیست. عرضه‌کنندگان این گونه سنگ­ها از بازار مطمئنی در برخی از کشورها برخوردار هستند البته بایستی به مشکلات خاص تولید این گونه سنگ­ها و نیاز به تخصص ­های ویژه در فرآوری آن‌ها توجه داشت. بالطبع اگر تولید این گونه سنگ­ها به راحتی میسر باشد، بازار آن هم دیگر انحصاری نخواهد بود. در کشور کره جنوبی، تختخواب‌هایی از سنگ مرمر پاک تولید و با قیمت­های گزافی به فروش می­رسد. در تبلیغات فروش این تختخواب‌ها عنوان می ­شود که در کاهش استرس و جذب انرژی­های منفی بدن بسیار مؤثر هستند. در کشور ژاپن کلینیک­های درمانی مخصوص مدیران وجود دارد. تختخواب‌های این کلینیک­ها از سنگ تهیه شده و بیماران با بدن برهنه بر روی آن‌ها می­خوابند. این کلینیک­ها عنوان می­کنند که این روش، در از بین بردن فشارهای عصبی ناشی از استرس­های شغلی و زندگی ماشینی بسیار مؤثر و کارآمد هستند.

۵. گسترش کاربرد در مصرف : تحقیق و بررسی در خصوص یافتن موارد مصرف جدید در سنگ­های طبیعی. علاوه بر پوشش­های کف و دیوار ساختمان­ها، مصارف دیگری نیز می ­تواند برای سنگ تعریف شود که البته این سیاست، در بازارهای داخلی نیز کاربرد وسیع­تری خواهد داشت. استفاده روز افزون از سنگ­های طبیعی در فضاهای باز شهری توسط شهرداری­ ها مانند کف پیاده­ روها، جداول سنگی، کف پارک­ها، آب نماها، تندیس سنگی مشاهیر و … از زمره بازارهای جدید مصرف سنگ­های طبیعی هستند. استفاده توأم از سنگ­های روشن و تیره به جای خط کشی­های عابر پیاده با توجه به دوام بالای سنگ طبیعی در مقابل انواع رنگ­ها و مواد شیمیایی، استفاده از سنگ­های مرمر در ساخت لوستر، آباژور، تزیینات مانند انگشتر، دستبند و گوشواره نیز از زمره فعالیت­های گسترش بازار می­باشند. درصورت توسعه بازار، سهم اکثر تولیدکنندگان افزایش می­ یابد بدون آن که از سهم دیگران کاسته شود و این بهترین سیاست جهت پیشگیری از رقابت­های ناسالم و مخرب خواهد بود.