صنعت سنگ ساختمانی:
در شرایطی که صنعت سنگ ساختمانی در جهان بیش از ۸۰ میلیارد دلار داد و ستد سالانه دارد، ایران می‌تواند با در اختیار گرفتن سهم15 درصدی از این بازار هر ساله حدود 12 میلیارد دلار صادرات داشته باشد.ذخایر سنگ‌های تزئینی جهان به حدود ۱۵ میلیارد تن می‌رسد که شامل گرانیت‌ها، مرمریت‌ها، تراورتن‌ها و مرمرهاست که در این میان، تنوع رنگ و کیفیت سنگ‌های ایرانی در جایگاه اول جهان قرار دارد. ایران براساس رتبه بندی جهانی از نظر ذخایر سنگ‌های تزئینی رتبه ی چهارم را به خود اختصاص داده ایران در تولید سنگ‌های تزئینی در فهرست ۷ کشور اول جهان است.براساس آمارهای دریافتی۱۴درصد اشتغال کل معادن کشور مربوط به معادن سنگ تزئینی است که در این مورد از یک میلیون نفر ظرفیت اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم بخش معدن کشور، حدود ۱۴۰هزار نفر می‌توانند در قسمت سنگ تزئینی مشغول به کار شوند.
در این رابطه، رییس هیات‌مدیره انجمن سنگ کشور با اشاره به اینکه در بخش سنگ‌های تزئینی حدود هزار و ۳۰۰ معدن فعال داریم، اظهار کرد: در این صنف بیش از ۵ هزار و ۵۰۰ واحد سنگبری و نزدیک به ۵۰۰ تا ۶۰۰ واحد صنایع جانبی و پایین‌دستی از جمله واحدهای تولید ماشین‌آلات سنگبری،فعال است. ابوالقاسم شفیعی اعلام کرد: در مجموع این خانواده شامل ۱۰هزار واحد صنعتی و معدنی است و اشتغالزایی مستقیم این صنعت شامل واحدهای سنگبری، معدن و صنایع وابسته به سنگ ۲۰۰ هزار نفر است. براساس آخرین گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز، ارزش صادرات سنگ مرمر و تراورتن به شکل خام در ۶ ماه نخست امسال به ۸۰ میلیون دلار رسید. ارزش صادرات سنگ مرمر و تراورتن در این دوره ۰/۵درصد از کل صادرات ۶ ماه نخست امسال را به خود اختصاص داده است. همچنین گمرک جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده است که ارزش صادرات سنگ مرمر و تراورتن خام در نیمه نخست امسال نسبت به مدت مشابه در سال ۱۳۹۲ رشد ۴۸۵ درصدی را ثبت کرده است. این امر در شرایطی صورت گرفته که ایران با وجود اینکه حدود ۲۰ میلیون تن سنگ تزئینی به شکل خام استخراج می‌کند، اما کمتر از ۵ درصد آن را صادر می‌کند. برپایه آمار صادرات ایران، در سال‌های اخیر همچنان حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد سنگ تزئینی صادراتی کشور به شکل خام صادر می‌شود و در این میان سنگ فرآوری صادراتی سهم ۲۵ تا ۳۰ درصدی دارد. آمارهای منتشر شده نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۱ نیز از ۱۶ میلیون تن سنگ خام استخراج شده فقط اندکی بیش از ۵۰۰ هزار تن صادر شده است. ارزش صادرات سنگ تزئینی در سال ۱۳۹۱ معادل ۱۷۶ میلیون دلار اعلام شد. براساس برآوردهای جهانی مصرف سنگ تزئینی از رقم ۸۸۶ میلیون مترمربع در سال ۲۰۰۴م به ۴/۹ میلیارد مترمربع در سال ۲۰۲۵ میلادی خواهد رسید. امروز ایتالیا با داشتن ۸۶ معدن سنگ تزئینی و نما از صادرکنندگان برتر این بخش محسوب می‌شود و در گذشته سال‌ها سنگ ایران را به شکل خام وارد و با ارزش افزوده قابل توجه به دیگر نقاط جهان به نام سنگ ایتالیا صادر می‌کرد. همچنین در وضعیتی که کشورمان بیش از دو دهه است که به عنوان یکی از ۵ کشور برتر استخراج سنگ تزئینی در جهان معرفی می‌شود، اما به دلیل ضعف فنی در فرآوری سنگ تزئینی، نتوانسته سهم مناسبی از بازار صادرات این ماده معدنی را کسب کند. جعفر سرقینی، معاون امور معادن وصنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت چندی پیش در این رابطه گفته بود که فعالان بازار سنگ ایران باید تلاش کنند طی ۵ سال، ارزش صادرات سنگ تزئینی ایران به یک میلیارد دلار برسد.
مشکلات صادرات در صنعت سنگ ساختمانی
با وجود اینکه در ایران حدود ۲۰ میلیون تن سنگ تزئینی به شکل خام استخراج می‌شود، اما آنچه صادر می‌شود کمتر از ۵ درصد این رقم است.
در این رابطه نایب رییس انجمن سنگ ایران به صمت گفت: برای صادرات محصولات معدنی زنجیره‌ای وجود دارد که از اکتشاف آغاز شده و به استخراج علمی، فرآوری مناسب و در نهایت به صادرات ختم می‌شود که در این میان آنچه باید مورد توجه قرار گیرد، نگاه علمی است که به‌ویژه در زنجیره استخراج تا صادرات سنگ‌های تزئینی می‌تواند ارزش صنعت سنگ کشور را افزایش داده و موجب تکمیل این زنجیره شود.
دکتر مالک رحمتی با بیان اینکه ایران مزیت بسیار بالایی در صنعت سنگ‌های تزئینی دارد، افزود: ایران با داشتن ۴میلیارد تن ذخیره سنگ‌های تزئینی یکی از ۱۰کشور برتر دنیا در این بخش محسوب می‌شود ولی در بخش استخراج، بر اساس آخرین آمارهای دریافتی از مجموع این ذخایر عظیم برای کمتر از ۲۰میلیون تن سنگ تزئینی استخراج صورت می‌گیرد که از همین میزان نیز کمتر از ۵ درصد صادر می‌شود. بر این اساس در درجه اول نیازمند سرمایه‌گذاری برای استخراج علمی و پیشرفته هستیم.
وی افزود: باوجود اینکه دولت یازدهم به وظیفه خود برای تسهیل تولید عمل کرده و در بحث حقوق دولتی نیز گفتمان دوطرفه‌ای ایجاد کرده، آمار صادرات سنگ‌های تزئینی ناچیز است، تنها به دلیل مسائل داخلی نیست بلکه به مسائل بین‌المللی و بحران‌های به وجود آمده در کشورهای هدف صادرات سنگ تزئینی ایران نیز مربوط می‌شود. وی توضیح داد: در چند سال گذشته بیشترین صادرات سنگ کوپ ایران به کشورهای ایتالیا و چین بوده است اما رویکرد کشور چین به عنوان بزرگترین مصرف‌کننده سنگ کوپ تغییر کرده و این امر موجب کاهش شدید صادرات سنگ کوپ ایرانی شده است. همچنین بیشترین آمار صادرات سنگ بریده ایران به اربیل عراق است که بحران‌های به وجود آمده در این منطقه روی آمار صادرات ایران در این بخش تاثیرگذار بوده است. سنگ مرمر ایران نیز به‌طور عمده به اروپا و به‌ویژه کشور کانادا صورت می‌گیرد که درصدش آنقدر بالا نیست که بتواند تاثیر چشمگیری در آمار صادرات سنگ‌های تزئینی کشور داشته باشد.
نایب رییس انجمن سنگ ایران در ادامه با بیان اینکه هم‌اکنون ۱۳۰۰ معدن سنگ تزئینی در ایران وجود دارد که ۷۵درصد این معادن فعال است، افزود: همچنین از مجموع نزدیک به ۶۰۰۰ کارخانه سنگ در کشور، حدود ۴۰۰۰ کارخانه فعال است که در این کارخانه‌ها از هر تن سنگ خام حدود ۱۰ متر سنگ بریده تولید می‌شود.
مشکلات مربوط به ضعف بازاریابی در صنعت سنگ ساختمانی
صنعت سنگ ساختمانی در سال‌های آغازین بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با مشکل بهره‌برداری به روش انفجاری مواجه بود، اما با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته از سوی دولت‌ها و وزارتخانه‌های ذی‌ربط، روش انفجاری منسوخ شده و بهره‌گیری از سیم برش الماسه همسو با سایر نقاط جهان به مورد اجرا گذاشته می‌شود، ولی همچنان با ضعف بازاریابی در زمینه صادرات مواجه هستیم.
یک فعال بازار سنگ تزئینی در این خصوص معتقد است: بعضی از کشورهای رقیب ایران به منظور حمایت از صادرات سنگ، یارانه در زمینه حمل‌ونقل اختصاص می‌دهند و مشوق‌های صادراتی و معافیت‌های گمرکی را به مورد اجرا می‌گذارند، اما در ایران همچنان فعالان این بخش چشم انتظار حمایت‌های دولت به منظور برطرف ساختن موانع هستند.
به اعتقاد وی، تامین مواد اولیه و ابزار مورد نیاز به منظور تولید کیفی یکی از دغدغه‌های تولیدکنندگان است، اما همچنان شرکت‌ها باید برای حضور در بازارهای بین‌المللی به جنگ مشکلات و موانع پیش رو بروند.
مزیت‌های ایران در صنعت سنگ ساختمانی
ایران از لحاظ تنوع سنگ‌های تزئینی در شمار کشورهای غنی دنیاست و بیش از یکصد نوع سنگ تزئینی شامل انواع مرمریت‌ها، گرانیت‌ها و اونیکس (مرمرها) در آن حاصل میگردد.
به گفته یک عضو انجمن سنگ کشور، هم‌اکنون حجم قابل توجهی از سنگ‌های به وجود امده در معادن کشورتبدیل به سنگ لاشه و دورریز می‌شود که قابلیت حمل به کارخانه‌های فناوری سنگ تزئینی را ندارد. به سبب فرسوده بودن دستگاه‌ها و بهینه نبودن ماشین‌آلات فرآوری واحدهای تولیدی سنگ‌های تزئینی و کمبود ماشین‌آلات تخصصی، حجم قابل توجهی از سنگ به تولید شده، به لاشه و سنگ‌های درجه دو تبدیل می‌شود. سنگ معدنی تزئینی از نظر قواره بودن و استحصال، کیفیت پایینی دارد و همین امر برای واحدهای تولیدی که قصد صادرات دارند، مشکل ایجاد کرده است.
براساس استانداردهای بین‌المللی، ۴۱درصد سنگ‌خام هنگام برش و فرآوری تبدیل به ضایعات می‌شود که در ایران این میزان بیشتر است. به گفته کارشناسان، قیمت تمام شده سنگ تزئینی در ایران برای تولیدکنندگان ایرانی بیشتر از کشورهای رقیب است و این موضوع، کاهش صادرات و قدرت رقابت با رقیبان خارجی را در پی داشته است.
کشورهای رقیب ایران در بخش تولیدات سنگ تزئینی معدنی در جهان، در گذشته ایتالیا، اسپانیا و چین بودند و هم‌اکنون کشورهای هند، ترکیه و برزیل نیز به رقبای ایران در تولید سنگ پیوسته‌اند، ولی هیچ کدام تنوع سنگ‌های ایران را ندارند. از سوی دیگر، در شرایطی که واردات سنگ تزئینی به کشور ممنوع است واردات غیرقانونی سنگ‌های تزئینی از دیگر کشورها، تولید بسیاری از معادن با رکود مواجه شده که برای بهبود این وضعیت کنترل واردات بی‌رویه، ضروری به نظر می‌رسد. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، جلوگیری از ورود بی‌رویه و کنترل نشده سنگ‌های تزئینی به کشور را یکی از راه‌های تقویت اکتشاف و تولید این سنگ‌ها در کشور دانسته و در گزارشی اعلام کرد که دولت باید از معدنکاران در زمینه تجهیزات معدنکاری و اختصاص وام برای بهره‌برداری، حمایت‌های لازم را به‌عمل آورد.
نکته پایانی:
بر اساس برآوردهای جهانی، مصرف سنگ تزئینی از ۸۸۶ میلیون متر مربع درسال ۲۰۰۴میلادی (۱۳۸۳ شمسی) به ۴/۹ میلیارد مترمربع در سال ۲۰۲۵میلادی خواهد رسید و کشورهای آسیایی چین و هند در این بازار فعالیت شاخصی دارند، در عین حال ترکیه همسایه غربی ایران سالانه افزون بر ۳میلیارد دلار در این بازار عایدی دارد.
گزارش‌های منتشر شده در سال ۱۳۸۸ نشان داد که ذخیره احتمالی ایران در زمینه سنگ تزئینی و نما افزون‌بر ۳/۷ میلیارد تن است که از این میزان ۳/۳ میلیارد تن آن ذخیره قطعی است. انتظار می‌رود دولت یازدهم در بخش صادرات، مسئله ضعف فعالیت صادراتی در این زمینه را مورد بررسی دقیق قرار دهد و با برنامه‌ریزی جدی مانع از خواب سرمایه ملی در کشور شود و با ارزش افزوده هر چه بیشتر، بازارهای جدیدی را برای صادرات سنگ ایران باز کند.